Líndal um fréttaflutning af dómsmálum

Sigurður Líndal lagaprófessor húðskammar okkur fjölmiðlamenn í Fréttablaðinu í dag. Efnislega skammar hann okkur fyrir að vera vondir við dómara og láta þá ekki njóta sannmælis. Líndal fellir þann dóm að við fjölmiðlamenn eigum að virða okkar eigin siðareglur þannig að dómarar njóti sannmælis.

Það er margt til í því sem lagaprófessorinn segir í greininni í dag. Fjölmiðlar tala oft við reiða dómsmálatapara og "tapsára lögmenn", en gera viðhorfum dómara viðkomandi mála lítt skil. Hér má án efa gera betur. Það hefur ekki liðkað fyrir að dómarar, einkum Hæstaréttardómarar, hafa hingað til ekki viljað eða talið sæmandi að koma fram í fjölmiðlum að útskýra sína dóma.  Það hefur heldur ekki liðkað fyrir að oft eru reifanir dómara á niðurstöðum sínum í dómsmálatextum tyrfin og þvæld lesning og á stundum jafnvel lítt skiljanleg lögfræðimenntuðu fólki. Og það gerist í sjálfu sér ekki ósjaldan að viðhorf dómaranna séu einfaldlega óljós og rök takmörkuð í dómsmálatexta. 

Dómararnir mættu því gjarnan líta í eigin barm. Þá horfi ég miklu fremur til þess að í dómsmálatextum komi viðhorf dómaranna ljóslega og ótvírætt fram, frekar en að þeir fari í tíma og ótíma að tjá sig í fjölmiðlum. Dómararnir, og Sigurður Líndal, hljóta að koma auga á faglegar og fræðilegar leiðir fyrir dómarana að skerpa á myndbirtingu raka og forsenda dóma þeirra. Til dæmis með einföldum hætti þar sem mál eru reifuð fremst í dómsmálatextum hæstaréttardóma. Þar gætu dómararnir örlítið stigið út úr turni sínum og sagt á mannamáli hvers vegna þeir komust að hinni tilteknu niðurstöðu.

Ég hef litla trú á gildi þess að dómarar fari að tjá sig í tíma og ótíma í fjölmiðlum. Ég held að tillaga þess efnis sé eingöngu komin frá einum Hæstaréttardómara, Jóni Steinari Gunnlaugssyni. Og ég held að tillöguflutningur Jóns Steinars mótist ekki af því að honum finnist dómarar almennt fara halloka í fjölmiðlaumræðunni og fjölmiðlar vondir við þá. Ég held satt best að segja að Jón vilji umfram allt fá að útskýra SÍN viðhorf betur. Jón Steinar lendir nefnilega oft í minnihluta í Hæstarétti og er því oft ósammála meðdómendum sínum. Og yfirleitt er aðeins rætt um niðurstöðu meirihlutans í fjölmiðlum en minnihlutaálitin gleymast. Frá því Jón Steinar varð Hæstaréttardómari haustið 2004 hefur hann skilað amk 42 sinnum sératkvæðum og lent í minnihluta. Sératkvæðin hafa verið 106 í 98 málum þannig að Jón Steinar á um það bil 40% allra sératkvæðanna. Ólafur Börkur Þorvaldsson, frekar nýr dómari og "frændi Davíðs", á síðan 25 sératkvæði eða um fjórðung. Til samans eiga þessir tvímenningar næstum tvö af hverjum þremur sératkvæðum í Hæstarétti. Restin hefur dreifst á 8 aðra dómara. Því reifa ég þetta að ég held að uppspretta hugmyndarinnar um að dómarar tjái sig meir í fjölmiðlum liggi einna helst í löngun Jóns Steinars til að lýsa því hvernig hann (og kannski "frændinn") ER öðruvísi en hinir dómararnir.

Fjölmiðlar geta örugglega gert betur í vandasömum dómsmálum og þá ekki síst við að grauta sig í gegnum oft á tíðum erfiðan dómsmálatexta, til að finna kjarnann í rökum dómaranna. Því miður er þessi texti stundum allt að því óskiljanlegur og kannski vísað með dularfullum hætti í dómaframkvæmd og fordæmi án þess að nefna þau. Þarna eru dómararnir meðal annars að halda uppi aldagömlum hefðum og auðvitað að sveipa sig fræðilegum búningi. En ef dómararnir vilja að þeir skiljist betur mega þeir gjarnan horfa í eigin barm um leið og þeir kvarta yfir meðferðinni á sér.  

Athugasemdir

[Steingrímur Helgason, 13.3.2008 kl. 16:22]

Verð að vera þér sammála, enda merkilegt nokk, skrifaði færslu um sama mál, á svipuðum nótum fyrir nokkrum dögum.

[Guðrún Magnea Helgadóttir, 13.3.2008 kl. 18:07]

Friðrik Þór. Ég fylgdist með skrifum þínum og baráttu þinni við kerfið eftir ,,flugslysið", í Skerjafirði, þar sem sonur þinn lét lífið..Ég hef reynt af eigin skinni að hver sem hefur hafið baráttu í því að alvarleg mál fái að ná til dómstóla Íslands getur gleymt því í núverandi stjórnkerfi lögreglunnar...Svo kem ég að öðrum þröskuldi í réttarkerfi okkar...Dómum uppkvöðnum af dómurum Héraðsdóms og Hæstaréttar...Það sem við mér blasir er að einstaklingar þurfi, að vísa öllum alvarlegum málum til útlendra dómstóla..Í von um að réttlætið nái framm að ganga...En slíkt kostar töluverða fjármuni, að undangenginni ákæru og dómstólameðferð hérna á Íslandi.

[Friðrik Þór Guðmundsson, 14.3.2008 kl. 15:27]

Mér þykir rétt að bæta hér örlitlu við vegna orða minna um sérstakvæði Jóns Steinars (Johnny Rocks). Að hann eigi 42 af 98 sératkvæðum segir auðvitað bara hluta sögunnar. Því miður hef ég ekki fundið skjótvirka leið til að sjá í hversu mörgum málum Jón Steinar hefur dæmt eða úrskurðað frá því hann kom í Hæstarétt, en hér með birti ég heildartölur úr ársskýrslum Hæstaréttar:

2008:

130 dómar komnir 13. mars. Sératkvæði 9 sinnum.

2007:

Alls 590 dómar. 290 munnlega flutt mál. Sératkvæði 29 sinnum á árinu. 18 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu og 11 sinnum annarri niðurstöðu að hluta.

2006:

Alls 558 dómar. 280 munnlega flutt mál. Sératkvæði 28 sinnum á árinu. 17 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu og 11 sinnum annarri niðurstöðu að hluta.

2005: 

Alls 487 dómar. 284 munnlega flutt mál. Sératkvæði 30 sinnum á árinu. 19 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu og 11 sinnum annarri niðurstöðu að hluta.

2004:

Alls 485 dómar. 289 munnlega flutt mál. Sératkvæði 12 sinnum á árinu. 9 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu og 3 sinnum annarri niðurstöðu að hluta.

2003:

Alls 440 dómar. 260 munnlega flutt mál. Sératkvæði 9 sinnum á árinu.6 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu, 2 sinnum annarri niðurstöðuað hluta og einu sinni var dómari sammála niðurstöðu meirihlutans með öðrum rökstuðningi.

2002:

Alls 490 dómar. 258 munnlega flutt mál. Sératkvæði 14 sinnum á árinu. 10 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu, 3 sinnum annarri niðurstöðu að hluta og einu sinni var dómari sammála niðurstöðu meirihlutans með öðrum rökstuðningi.

2001:

Alls 417 dómar. 260 munnlega flutt mál. Sératkvæði 12 sinnum á árinu. 7 sinnum með annarri efnislegri niðurstöðu, 4 sinnum annarri niðurstöðu að hluta og einu sinni var dómari sammála niðurstöðu meirihlutans með öðrum rökstuðningi.

2000: 

Alls 419 dómar. 252 munnlega flutt mál. Sératkvæði 45 sinnum á árinu. Í 31 tilviki var sératkvæði skilað vegna annarrar efnislegrar niðurstöðu en14 sinnum sammála niðurstöðu meirihlutans, með öðrum rökstuðningi.

1999:

Alls 566 dómar. 352 munnlega flutt mál. Sératkvæði 49 sinnum á árinu. Í 33 tilvikum var sératkvæði skilað vegna annarrar efnislegrar niðurstöðu en 16 sinnum sammála niðurstöðu meirihlutans, með öðrum rökstuðningi.

Þessar tölur sýna það vissulega svart á hvítu að sératkvæðum hefur fjölgað nokkuð eftir að Jón Steinar kom í Hæstarétt (og Ólafur Börkur), en hins vegar eru sératkvæðin þó marktækt færri en á árunum 1999-2000. Hvers vegna þau voru svo mörg þá er óútkljáð í grúski mínu.