Fęrsluflokkur: Menning og listir

Draugarnir ķ heišarselinu (lokahluti)

Leiš nś nokkur stund og kom žį loksins Gušmundur Gušlaugsson og mį nęrri geta hversu fegin Kristķn varš. Ekkert er um žaš vitaš hvort sveitungar Kristķnar lögšu trśnaš į sögu hennar og sumir sjįlfsagt afgreitt žetta sem illan draum eša ofsjónir.

Žegar ég komst ķ tęri viš frįsögn žessa kom mér fyrst ķ hug stolt yfir aš hafa fundiš žarna alvöru ęttar-drauga. Į mig runnu tvęr grķmur viš aš lesa hversu snautlega žeir hrukku undan žegar pķslin hśn Kristķn vķsaši žeim śt. Hefšu žeir aš ósekju mįtt brjóta eitt hśsgagn eša tvö til aš undirstrika yfirnįttśrlega nęrveru sķna. En žetta er ašeins grķnaktugir žankar.  Hitt vekur meiri athygli mķna aš Gušmundur žessi Gušlaugsson er sagšur hafa veriš ķ nįinni fręndsemi viš Nešranesfešgana. Ekki kemur fram hvers konar fręndsemi žar įtti viš, en hśn sem sé sögš nįin.  Hermundarstašir voru 7-8 kķlómetra frį Helgavatnsseli, sem var noršanmegin inni ķ Žverįrdalnum langt til heiša. Žangaš įttu yfirleitt engir ašrir en ķbśarnir leiš, nema žį fjįrleitarmenn. Reyndar segist svo til aš žaš sé ašeins sem nęst hįlfs annars tķma gangur lausum manni frį Hermundarstöšum aš selinu, en į hinn bóginn var myrkur aš skella į žegar Gušmundur hefur haldiš af staš til Kristķnar.

Ef menn vilja į annaš borš trśa žvķ aš draugar séu til eša einhvers konar andar eša sįlir į flakki, žį sżnist mér nęrtękast aš draga žį įlyktun aš Helgi og Įsmundur hafi ekkert erindi įtt viš Kristķnu śt af fyrir sig. Öllu ešlilegri skżringu vęri aš finna ķ nįinni fręndsemi žeirra viš Gušmund. Žaš veršur reyndar aš taka žaš fram aš ég hef ekki getaš stašfest um hvers konar fręndsemi var aš ręša. En hvaš um žaš, žaš kemur glögglega fram aš Gušmundur var miklum mun seinni į ferš en til stóš og hefur hann ef til vill lent ķ einhverjum erfišleikum ķ myrkrinu į leišinni. Kannski voru fešgarnir fręndur hans einfaldlega aš fylgja honum žannig aš hann kęmist heill į leišarenda. Žaš er mér ekki frįhverft aš tileinka mér žessa śtgįfu, frekar en aš žeir fešgar hafi fyrirvaralaust fariš aš hvekkja einmana kvenpķsl upp į heiši, sem žeir įttu ekkert sökótt viš!

Draugarnir ķ heišarselinu (5. hluti af 6)

Žegar fram į vöku leiš, įn žess aš Gušmundar yrši vart, žótti henni ekki lengur frestandi aš fara ķ fjósiš til žess aš gefa kśnni og mjalta hana. En sem hśn var aš tygjast ķ fjósiš, heyršist henni bęjardyrahuršinni hrundiš upp. Hvarflaši žvķ žį fyrst aš henni, aš lokunni hefši veriš illa rennt ķ kenginn, er Gušmundur gekk višstöšulaust inn og varš henni ķ bili ekki til žess hugsaš, hve öndvert žaš var góšum sišum, aš hann kęmi žannig ķ bęinn eftir sólsetur, įn žess aš guša į glugga.

Žessu nęst heyršist henni gengiš inn göngin nokkuš hvatskeytlega, og ķ nęstu andrį, er boršstofuhurš hrundiš upp. Birtast ķ gęttinni tveir menn, sem hśn žykist žegar kenna, og eigi góšir gestir ķ hķbżlum heišarbśanna. Voru žetta engir ašrir en hinir lįtnu Neša-Nes-fešgar, Helgi og Įsmundur sonur hans. Varš henni ęriš hverft viš žessa sżn, og litla stund mįtti hśn sig hvergi hręra. Var skelfing hennar slķk, aš henni lį viš öngviti andspęnis žessum óbošnu gestum. En brįtt sigraši žó viljastyrkurinn.

Hśn reis upp meš yngsta barn sitt į handleggnum, gekk į móti komumönnum og kastaši į žį oršum. Ekki er ķ minnum, hvaš henni varš į munni, enda hefur hśn kannski ekki munaš žaš glöggt eftir į. En brottu vķsaši hśn žeim heldur ómjśklega og skar ekki utan af. Viš žetta hörfušu gestirnir undan, en Kristķn fylgdi žeim eftir fram göngin og allt aš bęjardyrahuršinni, sem raunar var lokuš eins og hśn vęnti. Hurfu komumenn žar, en konan stóš eftir ķ myrkum göngunum. Setti žį aš henni hręšslu svo megna, aš hśn varš aš beita öllu, sem hśn įtti til, er hśn sneri aftur til bašstofunnar, svo ofboš nęši ekki tökum į henni."


Draugarnir ķ heišarselinu (4. hluti af 6)

            Um žaš bil ķ 20 kķlómetra fjarlęgš ķ sjónlķnu noršaustur frį Nešranesi var į žessum tķma heišarbżliš Helgavatnssel ķ talsveršri einangrun upp į heiši. Žar bjuggu Jón Brandsson og kona hans Kristķn Jónsdóttir. Hśn var nokkru eldri en hann og ekki mikil fyrir mann aš sjį, grönn vexti og gufuleg viš fyrstu sķn, en gekk ótrauš til verka og var seig žegar į reyndi. Žau fluttu ķ seliš 1868, en žar hafši Jón įšur bśiš meš móšur sinni.

Grķpum aftur nišur ķ frįsögnina ķ Tķmanum: "Jón įtti erindi nišur ķ sveitir aš vetrarlagi og bjóst viš aš vera aš heiman um nętur sakir. Var žį ekki fleira fólk ķ selinu en žau hjónin og börnin, og leitaši Jón į nįšir Hermundarstašafólks um lišveizlu eins og oft įšur. Hafši svo talazt til, aš Gušmundur Gušlaugsson (sonur bóndans į Hermundarstöšum - innskot FŽG), aš menn ętla, skryppi frameftir til Kristķnar og yrši hjį henni unz Jón kęmi heim. Benda lķkur til žess, aš žetta hafi veriš veturinn 1876-1877, en žį var Gušmundur seytjįn įra gamall.            

Jón hóf ferš sķna eins og hann hafši rįš fyrir gert, trślega įrla dags, og įtti Gušmundur aš komaupp aš Helgavatnsseli, žegar į daginn liši. Kristķn varš eftir meš sonu sķna žrjį, og mun hinn elzti, Brandur, žį hafa veriš 10 įra, en Pétur, sem yngstur var, žriggja įra, ef rétt er til getiš um įriš. Sinnti hśn verkum aš venju, og leiš svo fram dagurinn allt til rökkurs, aš ekki bólaši į Gušmundi į Hermundarstöšum. Brįtt fęršist nįttmyrkriš yfir heišina. Skaut žį hśsfreyja loku fyrir bęjardyrahurš, žvķ aš hśn mun illa hafa kunnaš einverunni eftir aš kvöldsett var oršiš.

Draugarnir ķ heišarselinu (3. hluti af 6)

Įriš 1967 birtist ķ Sunnudagsblaši Tķmans frįsögnin "Konan ķ heišarselinu", sem byggši m.a. į ofangreindri heimild, sögn Gušjóns Jónssonar frį Hermundarstöšum og Įrbók Feršafélags Ķslands 1953.  Hefst nś bein tilvitnun ķ hluta žeirrar Tķmagreinargreinar, žótt žaš kosti nokkrar endurtekningar:

"... ķ Nešra-Nesi ķ Stafholtstungum hafši lengi bśiš bóndi, er hét Helgi Jónsson, sonur Jóns Jónssonar, sem um skeiš bjó į Hofsstöšum, og Gušrśnar Helgadóttur frį Hafžórsstöšum ķ Noršurįrdal. Hann var einn hinn efnašasti bóndi ķ sveitinni, rįšsettur og gętinn, en nokkuš dulur og myrkur ķ skapi į köflum. Hann var leitarforingi Stafholtstungnamanna į afrétt og réttarstjóri löngum ķ Fiskivatnsrétt, vörpulegur mašur og karlmenni hiš mesta og svo vel ķžróttum bśinn, aš hann var vart talinn eiga sinn jafningja um Borgarfjörš og žótt vķšar vęri leitaš. Var męlt, aš hann hefši stokkiš yfir tķu įlna breiša gröf alvotur, og ķ glķmu stóšst honum enginn snśning.

 

                Helgi ķ Nešra-Nesi įtti mörg börn meš konu sinni, Katrķnu Įsmundsdóttur, og voru žau uppkomin oršin upp śr 1860 (žetta er rangt - innskot FŽG). Hafši hann žį misst konu sķna og hugšist festa rįš sitt aš nżju. Nś geršist žaš voriš 1866, er hann var į ferš sjóleišis af Brįkarpolli inn Borgarfjörš, aš hann fékk ašsvif og féll śtbyršis. Nįšist hann žó, en ašžrengdur mjög, og er mįl manna, aš hann yrši ekki samur eftir žetta. Hann gekk žó aš eiga konuefni sitt ķ lok jślķmįnašar um sumariš og var manna glašastur ķ brśškaupsveizlunni. En ašeins tólf dögum sķšar hvarf hann. Hafši fólk tekiš sér hįdegisblund eins og žį var venja, en sjįlfur gekk Helgi sušur aš Hvķtį, kvašst ętla aš skoša slęgjur og lézt myndi koma brįtt aftur. Žegar fólkiš vaknaši, var Helgi ókominn, og fór žį sonur hans einn, Įsmundur, aš hyggja aš honum. Gekk hann um stund meš Hvķtį, unz hann kom žar, sem Höršuhólar heita. Sį hann žį orf föšur sķns ķ įnni, og var orfhęllinn eša ljįrinn fastur į steini. Žótti sżnt aš Helgi hefši drukknaš žarna, og kom upp sį kvittur, aš hann hefši gengiš ķ įna ķ žunglyndiskasti eša einhvers konar rįšleysu.

                 En ekki er ein bįran stök. Rśmum tveim įrum sķšar, fįm dögum fyrir jólin 1868, drukknaši Įsmundur, sonur Helga, efnismašur talinn og atgervi bśinn, nišur um ķs į Žverį, og lék einnig orš į, aš žaš hefši ekki meš óvilja veriš."

Draugarnir ķ heišarselinu (2. hluti af 6)

Įšur en greint er frį daušdaga Helga Jónssonar er rétt aš rifja upp lżsingu Helga Einarssonar dóttursonar hans į honum: "Var (Helgi) oršlagšur um allt Sušurland į žeim tķma fyrir aš vera bezti glķmumašur og ķžróttamašur, sem žį var uppi. Žaš er sagt um hann, aš hann hafi stokkiš yfir į eša lęk viš sjóinn, žegar hann kom žreyttur śr barningi og gat ekki lent heima hjį sér, en varš aš ganga nokkuš langa leiš. Hann stökk žetta allt ķ öllum skinnklęšum, eins og hann kom af sjónum, en enginn hefur treyst sér til aš gera žaš sķšan, ekki einu sinni lķtiš klęddur."

Ķ öšrum heimildum kemur einnig fram hversu mikill atgervismašur Helgi hefur veriš. Žį er lķka vert aš hafa ķ huga aš hann hafši kvęnst konuefni sķnu ašeins tępum hįlfum mįnuši fyrir drukknun sķna. Hann var oršinn vel efnašur į žeirra tķma og stašs męlikvarša. Nešranes var myndarbś, en bęrinn stóš nokkurn veginn į sama staš og nśverandi bęr stendur, viš Žverį, rétt um kķlómetra frį žeim staš sem įin sameinast Hvķtį.

Ķ "Annįl 19. aldar", bls. 317-319 segir svo um mįliš: "9. įgśst gekk Helgi Jónsson, bóndi į Nešranesi ķ Stafholtstungum, sušurundir Hvķtį. Žegar hann fór af staš, ętlaši fólkiš aš leggja sig fyrir um mišjan daginn, og sagši hann žvķ, aš hann ętlaši aš skoša slęgjur og koma brįtt aftur og hélt hann į orfi sķnu. Žegar fólkiš vaknaši var Helgi eigi kominn, hugsaši žaš, aš hann vęri farinn aš slį sušur viš įna og gekk sonur hans, Įsmundur, žegar žangaš; hann sį žį föšur sinn hvergi į engjunum, gekk hann žį fram meš Hvķtį upp fyrir Langholtsvaš og žangaš, er heita Höršuhólar, žar er hylur ķ įnni og hringiša ķ hylnum, žar sį hann orf föšur sķns ķ įnni og hafši orfhęllinn eša ljįrinn fest sig viš stein, en föšur sinn sį hann hvergi. Töldu menn vķst aš hann hefši ķ žennan hyl fariš, en hvernig žaš hefur atvikazt vita menn eigi. Um voriš var hann sjóveg į ferš af Brįkarpolli, fékk hann žį ašsvif og féll ķ sjóinn, var hann mjög ašžrengdur, er hann nįšist, og var haldiš aš hann hefši eigi oršiš jafngóšur sķšan. Nś ętlušu menn aš sama mundi hafa aš boriš, og hann annašhvort hafa falliš ķ įna, žegar hann gekk meš henni, eša aš honum hefši komiš einhver rįšleysa. Eigi vita menn aš hann hafi sett nokkuš fyrir sig, enda voru heimilisašstęšur hans ķ öllu tilliti hinar ęskilegustu og 28. jślķ hafši hann kvęnzt ķ sķšara sinn og var žį glašur og kįtur. Helgi var mašur skynsamur og rįšsettur og stilltur vel, nokkuš dulur og žungbśinn ķ skapi, en gat žó veriš glašur og skemmtinn. Hann var dugnašarmašur og žrįtt fyrir alla ómegš sķna oršinn meš efnušustu bęndum ķ Stafholtstungum. Hann var hįr vexti, vel limašur og hinn gjörfulegasti. Hann var einhver hinn mesti atgjörfismašur og svo mikiš karlmenni og svo glķminn og snar, aš žaš er vafalaust, aš hann hefir eigi įtt sinn jafningja ķ Borgarfirši og ef til vill eigi į Sušurlandi. Eitt sinn hljóp hann alvotur eša gegndrepa, svo margir sįu, yfir gröf žį, er var fyrir vestan Keflavķk, var žaš hlaup męlt og var žaš 10 įlnir. Hann mun hafa veriš um fimmtugt.

Ķ "Annįl 19. aldar" er ķ žessu sambandi vķsaš til Žjóšólfs, 19. įrgang, bls. 10. Hin nżja kona Helga hét Halldķs Vigfśsdóttir. Hśn var dóttir hjónanna į Hundastapa ķ Hjörtseyjarsókn, Vigfśs Jónssonar og Steinunnar Ólafsdóttur. Ķ "sįlnaregistrum" kemur fram aš eftir drukknun Helga hafi heimiliš smįm saman leyst upp. Ķ įrslok 1867 var Halldķs 43 įra og kom Einar Kristjįnsson inn į heimiliš sem fyrirvinna, en Įsmundur er skrįšur sem hśsmašur. Ķ įrslok 1868 er Įsmundur dįinn, Halldķs oršin hśskona ķ Stafholti og stjśpbörn hennar komin hingaš og žangaš, utan hvaš Gušrśn varš kona Einars ķ Nešranesi.

(Nęst 3. hluti)

Draugarnir ķ heišarselinu (1. hluti af 6)

       Helgi Jónsson ķ Nešranesi drukknaši ķ Hvķtį 9. įgśst 1866, žį ašeins 49 įra aš aldri. Hann hafši žį veriš ekkill ķ fjögur įr en var nżkvęntur og žvķ į yfirboršinu ekki mikil įstęša til aš trśa žvķ aš hann hafi drekkt sér eins og sögusagnir greina frį. Ķ kirkjubókum er talaš um "rįšleysi" og ķ Borgfirskum ęviskrįm (BĘ) er beinlķnis sagt aš Helgi og sonur hans Įsmundur hafi drukknaš "af sjįlfsvöldum". En nįnar um žaš sķšar.       

Sem fyrr segir var fyrri kona Helga Katrķn Įsmundsdóttir, Jörgensonar, Hanssonar Klingenberg. Helgi og Katrķn įttu saman 17 börn į 19 įrum, en lķfsskilyršin voru bįgborin og 10 barnanna dóu ung, mörg fįeinna daga gömul. Žaš hlżtur aš hafa reynt mjög į žolrifin aš vera sķfellt aš jaršsetja nżborin börnin sķn og lķklegt mį telja aš barneignirnar og raunirnar hafi įtt sinn žįtt ķ žvķ aš Katrķn dó ašeins tęplega 45 įra gömul. Žį var yngsta lifandi barniš hennar Margrét eins og hįlfs įrs gamalt, en tvķburi hennar Jóhannes hafši dįiš 5 daga gamall. Helga beiš žį žaš erfiša verkefni aš tryggja framtķš žeirra sjö barna sem eftir lifšu, en žau voru į aldrinum eins og hįlfs įrs til tvķtugs. Elstur var Įsmundur, sem sķšar kemur meira viš sögu.  

       Žegar Katrķn dó frį börnum sķnum var Jórunn formóšir okkar 8 įra. Strax ķ kjölfariš var henni komiš fyrir ķ fóstur hjį Gušmundi Eggertssyni og Helgu Bjarnadóttur ķ Sólheimatungu og žar var hśn enn 1870 oršin 16 įra. Hśn var ašeins 12 įra žegar Helgi fašir hennar drukknaši. Börnin sjö höfšu žį misst bįša foreldra sķna og mörg systkini og enn geršust hörmungar 1868, en žį drukknaši Įsmundur, elsti bróširinn, sem žį var oršinn höfuš fjölskyldunnar. Hann var "talinn afbragš ungra manna aš atgervi og hęfileikum" (sjį BĘ I um hann). Enn mį bęta viš hrakfarasöguna: Įriš 1834 drukknaši ķ Hvķtį Įsmundur Įsmundsson bróšir Katrķnar, ašeins 21 įrs gamall, žį fyrirvinna aš Elķnarhöfša.

(Nęst 2. hluti. Įšur birt ķ nišjatali mķnu "Af alžżšufólki og afturgöngum)

Nęturhjal

 

Žś sagšir vķst aš nóttin vęri

vindasöm og hrein.

“Śr afkimunum žyrlast žį

žjóšar sįlar mein.”

 

Žś sagšir og aš óravķddir

öllum blöstu viš.

“Er žó allt svo nįndar nęrri,

žvķ nóttin er upphafiš.”

 

Ég sagši viš žig ,,Nótt er nótt

meš nišaskugga,

og gķfurtal um gęšin žį

er gömul tugga.”

 

“Ekki mįttu,” męltir žś,

“mįtt og hug žinn skorša,

af tilviljun ég svona tók

tįknum prżtt til orša.”

 

Ég sagši žér aš slaka į.

“Senn nś fer aš rofa

og fķflin ein į fótum enn.”

                                                       Žį fórstu loks aš sofa.

 


(Fyrrum) ritstjóri ķ valdsmannslegum vanda

Gušjón FrišrikssonŽaš er ekki gott aš vera Matti Joh ķ dag. Žessi fyrrum Moggaritstjóri er aš birta gamlar dagbękur sķnar į Netinu og žęr viršast uppfullar af misįreišanlegu slśšri. Og sżna ekki fyrst og fremst daglegt amstur ritstjóra heldur plottfundi og samtöl valdsmanns ķ samfélaginu. Mešal annars upplżsir Matti aš Geir Hallgrķmsson heitinn fyrrum forsętisrįšherra hafi viljaš gera Styrmir Gunnarsson Moggaritstjóra aš formanni Sjįlfstęšisflokksins!

Aftur į móti fjallar višhengd frétt um ömurlega śtreiš Matta vegna dagbókarskrifa hans um Gušjón Frišriksson, žar sem Matti viršist hafa tileinkaš sér einhverja slśšurkenningu um aš Gušjón hafi fariš illa meš nemanda sem skrifaši ritgerš um Matta og ljóšin hans. Frįsögn Matta viršist vera uppspuni frį rótum og Matti trśaš žvķ of aušveldlega aš Gušjón hafi veriš aš "dissa" hann og ljóšin hans. Viškomandi (fyrrum) nemandi getur ekkert stašfest af žvķ sem Matti skrifaši og Gušjón viršist hvergi hafa komiš nęrri mįlum. Gušjón var hafšur fyrir rangri sök.

En Gušjón gerir ólķkt Matta ekki of mikiš śr sjįlfum sér og "sęttist" viš fyrrum ritstjórans meš žvķ aš fį aš skrifa athugasemd viš dagbókarfęrsluna, raunar eftir aš Matti bašst afsökunar. Kannski er žaš besta lausnin, nś žegar fyrir liggur og fólk veit aš dagbókarfęrslunum žarf aš taka meš fyrirvara.

Ešlilega kemur til umręšu hvort Matti hafi meš žessari og fleiri birtum dagbókarfęrslum sķnum gengiš ķ berhögg viš sišareglur blašamanna. Žaš er hęgt aš fęra gild rök fyrir žvķ aš svo sé. Hins vegar sżnist mér vandséšur tilgangurinn meš žvķ aš lįta į žaš reyna frammi fyrir sišanefnd. Aftur į móti eru fengin įgęt skólabókardęmi ķ žessu og fleiri dagbókartilvikum Matta Joh um įreišanleika, traust og trśnaš.


mbl.is Matthķas Johannessen: Mįliš er śr sögunni
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband